رييس موسسه تحقيقات برنج كشور توصيه هاي فني و علمي پژوهشي را براي شاليكاري در شرايط خشكسالي اعلام كرد.


عباس شهدي كومله رييس موسسه تحقيقات برنج كشور در اطلاعيه اي كه براي اين خبرگزاري ارسال كرده است، ياد آور شد: هر سال 22 مارس (سوم فروردين) روز جهاني آب خوانده مي‌شود و بزرگداشت همين روز از سوي سازمان ملل متحد در اجلاس ريودوژانيرو به تصويب و در مجموع عمومي سازمان ملل متحد به عنوان «آب براي زندگي» نامگذاري شده است.
دهه آب براي زندگي كه با هدف جهاني تمركز بيشتر روي موضوعات مربوط به آب نامگذاري شده است، بيانگر اهميت آب در توليد محصولات گياهي به ويژه برنج بوده، بنابر اين با توجه به تغييرات جهاني آب و هوا و وقوع خشكسالي و كم آبي در سال‌هاي اخير، موسسه تحقيقات برنج كشور بر خود فرض مي‌داند، توصيه‌هاي فني لازم را با توجه به پژوهش‌هاي انجام شده و جديدترين تحقيقات صورت گرفته بصورت كاربردي در اختيار بهره‌برداران شاليكار قرار دهد.
اميد است استفاده از اين نشريه فني در كاهش اثرات خشكسالي و مقابله با كم‌آبي براي شاليكاران سخت كوش كشور مفيد و موثر باشد.

* توصيه موسسه تحقيقات برنج براي مقابله با كم‌آبي

در مقدمه اين نوشتار آمده است: نشريه حاضر حاصل تحقيقات و مطالعات محققان موسسه تحقيقات برنج كشور جهت رويارويي با مساله كم‌آبي در اين گونه سالها بوده و حاوي توصيه‌هايي براساس علوم آبياري، زراعت و اصلاح، خاكشناسي، مكانيزاسيون و گياهپزشكي مي‌باشد و در صورت نياز به اطلاعات بيشتر، كارشناسان و محققين اين موسسه آماده ارايه توضيحات حضوري و برگزاري كارگاه آموزشي خواهند بود.
بديهي است كه تجارب عملي كارشناسان واحدهاي اجرايي در امور آب و كشاورزي نيز كه در شرايط سخت كاري بدست آمده داراي ارزش فوق‌العاده بوده و در تلفيق با نظريات محققان موجب خدمت به جامعه كشاورزان شاليكار خواهد بود.

* صرفه جويي در آب كشاورزي

وي در مورد آبياري گفت: در حال حاضر مقدار آبي كه براي زراعت در ايران مصرف مي‌شود، بسيار بيشتر از مقدار نياز واقعي گياه بوده و مابقي مربوط به تلفات شبكه انتقال و توزيع و كاربرد آب از طريق نفوذ عمقي و روان آب خروجي از انتهاي مزرعه است. هر چند مقدار زيادي از اين تلفات غيرقابل اجتناب است، اما مي‌توان با استفاده از توصيه‌هاي زير از مقدار آن كاست.
روش آبياري متداول در ايران، آبياري غرقاب دايم مي‌باشد، اما با توجه به كمبود آب در كشور ادامه اين روش در كشور جايز نبوده و توصيه مي‌شود به منظور بالا بردن راندمان آبياري، كمك به توزيع عادلانه آب و جلوگيري از بروز هرج و مرج در برداشت و توزيع آب، از روش آبياري متناوب استفاده شود.
در اين روش آب در فواصل زماني متناسب با آب و هوا و خاك هر منطقه وارد مزرعه شده و تا عمق حدود پنج سانتيمتر غرقاب مي‌شود.
فاصله زماني مناسب براساس آب و هوا و خاك منطقه قابل انتخاب مي‌باشد. هر چه خاك شاليزار سبك‌تر و يا منطقه گرم و خشك‌تر باشد، اين فاصله زماني كمتر خواهد بود.
يك شاخص خوب براي تشخيص زمان مناسب براي آبياري، ظهور ترك‌هاي مويين در سطح خاك مي‌باشد كه بايد با ظهور آن اقدام به آبياري مجدد نمود، زيرا پس از بروز ترك‌هاي بزرگتر در آبياري بعدي با تلفات عمقي زياد مواجه خواهيم شد.
آزمايشات متعدد انجام شده توسط محققان برنج در سالهاي مختلف در نقاط برنج‌خيز كشور نشان مي‌دهد كه در استان‌هاي شمالي براي اكثر ارقام رايج دور آبياري حداقل پنج روزه و حداكثر تا ظهور ترك‌هاي موئين پس از خشك شدن در زمين زارعان كاهشي در عملكرد برنج ايجاد نخواهد كرد به شرطي كه در زمان آبياري عمق آب به حداقل پنج سانتي‌متر رسانيده شده و ساير عمليات زراعي به خوبي انجام پذيرد.
همچنين اين فاصله زماني براي خاكهاي سنگين شاليزاري در استانهاي جنوبي يك روز و در استانهاي مياني دو روز پيشنهاد مي‌شود.
آزمايشات ديگري كه بر اساس رطوبت خاك شاليزار بعمل آمده نشان داده است كه حتي در رطوبت 80درصد پايين‌تر از رطوبت اشباع نيز كاهش محسوسي در عملكرد بوجود نيامده است.
از نظر ظاهري گياه برنج در شرايط يكه دچار كم آبي شود در برگهاي خود علائمي به شكل زير بروز مي‌دهد. ابتدا برگها از وسط زاويه‌دار شده و به سمت داخل جمع مي‌شوند و در صورت ادامه كم‌آبي به شكل لوله‌اي در مي‌آيند و پس از آن از نوك برگ شروع به خشك شدن مي‌نمايند. با شروع لوله‌اي شدن برگها بايد آبياري شروع شود تا گياه فرصت بازيابي داشته باشد.
رييس موسسه تحقيقات برنج كشور گفت: در اجراي طرح آبياري نوبتي توجه به مرحله رشد گياه بسيار مهم است. از دلايل عمده غرقابي كردن اراضي شاليزاري جلوگيري از خسارت علف‌هاي هرز مي‌باشد. بدين منظور توصيه مي‌شود حتي‌الامكان در سه هفته اول پس از نشاكاري مزرعه از حالت غرقابي خارج نشود، در غير اين صورت مبارزه با علف‌هاي هرز تشديد مي‌شود.
آزمايشهاي متعدد نشان داده است كه حداكثر حساسيت برنج به كم‌آبي در دوره گل دهي (يك هفته قبل و تا يك هفته بعد از گلدهي) مي‌باشد، سپس ابتداي دوره حداكثر رشد سبز (30 روز پس از نشاكاري) مرحله پرشدن و رسيدن دانه به ترتيب حساسيت كمتري نسبت به دوره گلدهي دارند.
نكته مهم نياز به غرقابي در دوره پس از نشاكاري به منظور مبارزه با علف‌هاي هرز مي‌باشد. بنابراين مجريان طرح آبياري نوبتي بايد به تامين آب براي دوره گلدهي و دوره پس از نشاكاري توجه نموده و سعي نمايند، در اين دوره آب بيشتري تامين نمايند.
رييس موسسه تحقيقات برنج معتقد است: حتي‌الامكان بهتر است آن دسته از اراضي كه از طريق يك منبع يا دريچه آب مي‌گيرند، در عمليات زراعي نظير تاريخ كشت، انتخاب رقم، سمپاشي و كودپاشي هماهنگ باشند، تا در هنگام اجراي آبياري نوبتي دچار مشكل موضعي نشده و توزيع آب به خصوص در حالت آبياري كرت به كرت، راحت‌تر امكان‌پذير شود.
وي افزود: كانالهاي آبياري براي تامين شيب و عرض مقطع مناسب و از بين بردن علفهاي هرز در طول فصل زراعي به طور مرتب لايروبي شوند تا ضمن انتقال سريع تر و راحت‌تر آب، تلفات انتقال آب نيز كمتر شود.

* حفر چاه و حل مشكل آب

شهدي كومله ادامه داد: حفر چاههاي عميق و نيمه عميق مي‌تواند به طور موضعي مشكل كم‌آبي را كاهش دهد، اما بايد به كيفيت و درجه حرارت آب توجه شود. براي بررسي كيفيت آب مي‌توان با تهيه نمونه آب از چاه و ارسال آن به آزمايشگاه خاك و آب، موسسه برنج و يا ساير ادارات عمل نمود.

*درجه حرارت مناسب برنج

رييس موسسه تحقيقات برنج در ادامه افزود: درجه حرارت مناسب براي رشد برنج 20 تا 30 درجه سانتي‌گراد مي‌باشد و گياه برنج در حرارت‌هاي كمتر از 12 درجه و بيشتر از 32 درجه دچار خسارت خواهد شد.
از آنجا كه درجه حرارت آب چاه‌ها به طور عموم كمتر از درجه حرارت محيط مي‌باشد، بايد با آبياري تدريجي و تناوبي با اين مساله برخورد نمود.
اگرچه در شرايط كم آبي استفاده از آب زهكش‌ها جهت آبياري غير قابل اجتناب است، ولي توصيه مي‌شود، در صورت امكان اين كار به صورت تلفيقي با آب تازه انجام گيرد، تا از خسارت احتمالي كاسته شود، در هر حال انجام آزمايش كيفيت آب از طريق نمونه‌گيري لازم است.
چنانچه در طي فصل رشد بارندگي اتفاق افتد، كشاورزان طبعا اقدام به حفظ آب در سطح كرتها خواهند نمود، اما بايد توجه نمود كه عمق آب از 15 تا 20 سانتي‌متر بيشتر نشود.

* آماده‌سازي زمين

شهدي كومله رييس موسسه تحقيقات برنج كشور گفت: در ابتداي فصل پس از يك بارندگي خوب مي‌توان عمليات آماده سازي زمين را شروع نمود.
در شرايطي كه خاك خشك است، مي‌توان به جاي تيلر براي شخم اوليه از تراكتور استفاده كرد.
در شرايط كم آبي مي‌توان عمق شخم را تا حدود 15 سانتيمتر كاهش داد
براي شخم ثانويه بهتر است كه از روتيواتور استفاده شود.
دقت بيشتر در شخم ثانويه و گلخراب كردن خاك (پادلينگ) بخصوص در مجاورت مرزها مي‌تواند در كاهش نفوذ‌پذيري خاك و تلفات نفوذ عمقي آب موثر باشد.
تسطيح مناسب كرتهاي شاليزاري موجب كاهش زمان لازم براي آبگيري، توزيع يكنواخت، كنترل و تنظيم آب توسط زارعيت شده و در افزايش راندمان كاربرد آب موثر مي‌باشد.
مرزهاي بين كرتها از شرايط عادي پهن‌تر و محكم‌تر ساخته شوند (عرض پايين 40، عرض بالا 20 و ارتفاع حدود 20 سانتي‌متر) تا در صورت بارندگي توانايي حفظ آب در كرتها وجود داشته باشد.
بهتر است در صورت امكان، مرزها با پلاستيك پوشانده شوند، اين كار ضمن جلوگيري از تخريب و ترك مرزها از نفوذ جانبي آب و رشد علف‌هاي هرز و آفات در روي مرزها تا ميزان زيادي مي‌كاهد.

* انتخاب رقم و خزانه‌گيري

- خزانه‌گيري سيستم جوي ، پشته با استفاده از پوشش پلاستيك،
- كنترل دقيق مقدار درجه حرارت در زير پلاستيك بخصوص در دماهاي بالا ضروري است.
- اگرچه انتخاب رقم محلي زودرس مي‌تواند در گريز از مشكل كم‌آبي، موثر باشد، ولي به منظور بهره‌برداري از مزيت عملكرد بالاي ارقام اصلاخ شده مي‌توان بخشي از مزرعه را به كشت آنان اختصاص داد. مقدار آن بستگي به شرايط آب و مزرعه دارد.
رييس موسسه تحقيقات برنج افزود: اگرچه براساس مطالعات انجام گرفته بذرپاشي در دهه دوم فرورين و نشاكاري در دهه اول و دوم ارديبهشت موجب حداكثر عملكرد، افزاش رتون دهي و كاهش خسارت بارندگي انتهاي فصل مي‌شود، ولي در شرايط كم آبي در ابتداي فصل، ايجاد فاصله زماني براي كشت قسمتهاي مختلف مزرعه مي‌تواند از تراكم زماني براي نياز به غرقابي تمامي مزرعه بكاهد به طوري كه تمام مزرعه در يك زمان به حداكثر آب نياز نخواهد داشت.
اگرچه دير كشت كردن موجب كاهش عملكرد خواهد شد، ولي مي‌توان در شرايط كم آبي شديد بخشي از مزرعه (ترجيحا مزارع پايين دست) را در اولويت دوم از نظر كشت قرارداد، با اين كار آب حاصل از بارندگي احتمالي مرداد ماه و آب خروجي از مزارع بالادستي قابل استفاده خواهد بود.
- انتخاب بذر مناسب و رعايت اصول علمي در هنگام خزانه‌گيري موجب توليد نشاي سالم‌تر و قوي‌تر خواهد شد كه بي‌گمان داراي مقاومت بيشتري نسبت به عوامل محيطي خواهد بود.
- زه‌كشي ميان فصل و انتهاي فصل ضمن كاهش آب مصرفي مي‌تواند موجب زودرسي گياه شود.
- استفاده از نشاي جوان (20 تا 25 روزه) به جاي نشاي 30 روز و بالاتر.
- تراكم بيشتر كشت با انتخاب 15×15 سانتي‌متر به جاي 20×20 براي ارقام بومي و 20×20 به جاي 25×25 سانتي‌متر براي ارقام اصلا ح شده، به منظور ايجاد پوشش گياهي سريع‌تر براي مبارزه با علف‌هاي هرز و كاهش تبخير از سطح مزرعه

* تغذيه و كود

در اين اطلاعيه آمده است: در شرايطي كه در خزانه مشكل كم‌آبي و جود داشته باشد بايد از مقدار كود كاسته شود.
- وجود لايه آب در شرايط غرقابي از تصعيد كود از ته جلوگيري مي‌نمايد، اما در شرايط كم‌آبي بهتر است كود از ته با خاك به خوبي مخلوط شود تا از تصعيد آن جلوگيري شود.
- ازدياد مصرف كودهاي پتاسه در شرايط كم‌آبي ( بسته به شدت كم‌آبي) مي‌تواند مقاومت گياه را نسبت به تنش خشكي افزايش دهد.
- در شرايطي كه كم‌آبي شدت داشته باشد، جلوگيري از تجمع خسارت‌زاي كودها بايد كود را تقسط نموده و در چند نوبت در اختيار گياه قرار داد.
بهترين زمان براي دادن كود سرك در شرايط كم آبي قبل از وجين است؛ زيرا در هنگام وجين كود نيز با خاك مخلوط خواهد شد.
- كودپاشي بايد با نوبت آبياري هماهنگ بوده و بلافاصله بعد از آبگيري كودپاشي صورت گيرد.
براي تامين كود پتاسه، سولفات پتاسيم بر كلرور پتاسيم ارجحيت دارد.
- در صورت استفاده از روش آبياري تناوبي استفاده از 60 كيلوگرم (معادل 130 كيلوگرم اوره) در دو مرحله ابتدا و سرك.
- مصرف كود دامي همراه با كود آلي قبل از آماده نمودن زمين و نشاكاري از نظر حفظ و نگهداري آب و حفظ شرايط رطوبتي مناسب در اطراف ريشه گياه برنج در مقابله با شرايط كم آبي بسيار موثر خواهد بود.

* مبارزه با علفها هرز

شهدي كومله بيان داشت: حالت غرقابي در مزارع شاليزاري در كنترل علف‌هاي هرز نقش مهمي دارد، بنابراين در شرايط كم‌آبي رشد علف‌هاي هرز شدت خواهد يافت.
از نظر اجرايي در صورت حاد نبودن مشكل كم‌آبي، تامين آب كافي براي مرحله نشاكاري در اولويت دوم پس از دوره گلدهي قرار مي‌گيرد. يعني در صورت اطمينان از ذخيره آب كافي براي مرحله گلدهي، دومين اولويت تامين آب براي مرحله پس از نشاكاري به منظور مبارزه با علف‌هاي هرز مي‌باشد.
- در صورت شديد بودن مشكل كم‌آبي براي برخورد با اين مشكل ضمن تشديد كنترل علف‌هاي هرز به وسيله دست، استفاده از علف‌كش‌هاي پروپانيل (استام اف 34) و بازگران (بنتيازول) توصيه مي‌‌شود.
سم پروپانيل كه براي مبارزه با علف هرز سوروف بكار مي‌رود، بايد به مقدار 10 تا 12 ليتر در هكتار مصرف شود.
از آنجا كه پروپانيل علف كشي تماسي است؛ ‌لذا در شرايطي كه مزرعه فاقد آب است با كمك سمپاش طوري بايد مصرف شود كه سم حتي‌المقدور با همه علف‌ها تماس يابد. چنانچه تراكم جمعيت پهن برگان و جگن‌ها زياد باشد؛ لازم است سم بازگران به مقدار 3 تا 4 ليتر در هكتار مصرف شود شاريط مصرف اين علفكش‌ها مشابقه سم پروپانيل است.
شهدي كومله ادامه داد: مطالعات نشان داده است كه كمبود آب و خالت غيرغرقاب موجب تجزيه علف كش تيوبنكارب و بروز كوتولگي مي‌شود.
اين نكته اهميت به مراتب بيشتري دارد. بنابراين توصيه مي‌شود در شرايط كم آبي از اين علف‌كش‌ در اراضي داراي سابقه كوتولگي استفاده نشود.
در صورت استفاده از روش آبياري نويني ضمن حفظ حالت غرقابي در هفته‌هاي اول بايد به مقدار 5/2 ليتر در هكتار از علف‌كش‌ بوتا كلر استفاده نمود

*مبارزه با بيماريها

رييس موسسه تحقيقات برنج در خصوص مبارزه با بيماريها به ويژه بيماري بلاست، گفت: چنانچه مزرعه دچار كم‌آبي شود، به طوري كه برگها دچار لول‌شدگي شوند و بعد از آن در اثر بارندگي يا آبياري آب لازم تامين شود، در اين صورت بيماري بلاست شدت خواهد يافت، ولي اگر كم آبي ادامه يابد بيماري لكه قهوه‌اي افزايش خواهد يافت.
براي مبازرزه با بيماري بلاست، سمپاسي با استفاده از سم‌تري سيكلازول به مقدار نيم كيلوگرم در هكتار و هينوزان به مقدار يك ليتر در هكتار و سم وين به مقدار 400 ميلي‌ليتر در هكتار توصيه مي‌شود.

* استرس خشكي و كم‌آبي

شهدي در اين اطلاعيه آورده است: بيماري لكه قهوه‌اي برنج به صورت لكه‌هاي گرد تا بيضوي به رنگ قهوه‌اي تيره روي برگها و خوشه‌هاي برنج ظاهر مي‌شود، استرس ناشي از خشكي و كم‌آبي منجر به افزاش تعداد لكه‌ها و وسعت آنها روي گياه برنج و كاهش و كاهش عملكرد خواهد شد. براي مواجه با اين بيماري، ضدعفوني بذر و سمپاشي با استفاده از سم تريفين به نسبت 2 در هزار در مرحله خوشه‌دهي الزامي است.

* مبارزه با آفات

رييس موسسه تحقيقات برنج اعلام كرد: در مزرعه غيرغرقاب در صورت وجود آفت كرم ساقه‌خوار نواري و يا آفات پروانه‌اي، سمپاشي با استفاده از سموم مايع (حشره‌كش‌هاي فسفره) روز مزرعه توصيه مي‌شود.
اين كار موجب تلف شدن حشرات كامل آفات پروانه‌اي و مرحله لاروسن اول و دوم كرم ساقه‌خوار برنج مي‌شود؛ اما در ساير آفات پروانه‌اي از قبيل كرم سبز برگ‌خوار برنج و پروانه تك نقطه‌اي برنج روي حشرات كامل و روي همه سنين لاروي اثرگذار مي‌باشد.
در حالي كه در مزرعه كمي آب وجود داشته باشد مي‌توان از سموم حشره‌كش با فرمولاسيون گرانول (ديازينون، پادان و يا ريجنت) استفاده نمود. اين كار باعث تلف شدن لاروهاي داخل ساقه مي‌شود.
در شرايط كم‌آبي، تراكم جمعيت آبدزدك (كاپيش) افزايش خواهد يافت. براي مبارزه با آبدزدك مي‌توان ا زروشهاي زير استفاده نمود.

* استفاده از تله‌هاي خاكي كه شبيه به قوطي كمپوت بوده و در داخل خزانه يا زمين اصلي در داخل خاك نصب مي‌شوند.
اين قوطي‌ها، طوري طراحي مي‌شوند كه سوراخ ورودي به طرف داخل و به شكل قيفي باشد كه قسمت گشاد آن در پايين قرار گيرد. در اين حالت سوراخ ايجاد شده به عنوان پناهگاه آبدزدك انتخاب مي‌شود، اما شكل قيفي سوراخ، مانع از خروج آن خواهد شد.
- استفاده از خشره‌كش‌هاي گرانول به مقدار 15 تا 20 كيلوگرم در سطح يك هكتار
- استفاده از طعمه مسموم در هنگام غروب و يا همزمان با خروج حشرات از داخل خاك به مقدار 5 گرم در مترمربع دركنار مرزهاي آلوده
براي تهيه طعمه مسموم حشره كش سوين 85% و يا سموم كش ديگري مانند ليندين را به مقدار 2 تا 3 كيلوگرم با 100 كيلوگرم سبوس برنج و مقدار 50 ليتر آب براي استفاده در يك هكتار شالزار حل مي‌نماييم. براي اين كار ابتدا 5 ليتر آب را روي سم و سبوس ريخته و بقيه آب را به تدريج ريخته و هم مي‌زنيم تا كاملا دانه دانه شده و در سطح مزرعه به راحتي پخش شود.

* عمليات بعد از برداشت

رييس موسسه تحقيقات برنج ياد آور شد: در مزارعي كه تحت اثر تنش خشكي بوده‌اند، احتمالا بالا بودن درصد دانه‌هاي پوك بالا مي‌رود، به همين دليل عمليات بوجاري بعد از خرمنكوبي الزامي است.
- تنش خشكي احتمال ضعيف شدن دانه‌ها از نظر مقاومت فيزيكي را بالا مي‌برد. به همين دليل بايد عمليات خشك كردن شلتوك را در دماي مناسب 40 تا 45 درجه سانتي‌گراد انجام داد.
در هنگام تبديل بايد از وارد آوردن فشار توسط دستگاه سفيد كن پرهيز شود، چرا كه سفيد كردن بيشتر در شرايطي كه دانه ضعيف است درصد خرد شدن را به شدت بالا مي‌بر